Ο Χαρίλαος Τρικούπης γιος του Σπυρίδωνος Τρικούπη και της Αικατερίνης Μαυροκορδάτου (αδερφής του Αλέξανδρου Μαυροκορδάτου) γεννήθηκε στις 11 Ιουλίου του 1832 στο Ναύπλιο.
Τα πρώτα γράμματα τα διδάχτηκε στο Ναύπλιο και μετά φοίτησε στο Γυμνάσιο της Αθήνας όπου γυμνασιάρχης ήταν ο Γεώργιος Γεννάδιος. Μετά από τριετή φοίτηση στην Νομική σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών αναχώρησε για το Παρίσι, όπου συμπλήρωσε τις σπουδές του και αναγορεύτηκε Διδάκτωρ της Νομικής σχολής του εκεί Πανεπιστημίου.
Αργότερα ο Χαρίλαος Τρικούπης μετέβη στην Αγγλία όπου ο πατέρας του ήταν πρέσβης και επέστρεψε στην Ελλάδα το 1861.
Το 1865 ο Τρικούπης εξελέγη βουλευτής Μεσολογγίου ως ανεξάρτητος, απλώς προσκείμενος προς τον Αλέξανδρο Κουμουνδούρο, ο οποίος στις 30 Δεκεμβρίου 1868 του ανέθεσε τα καθήκοντα του Υπουργού Εξωτερικών, ενώ ήταν μόλις 34 ετών.
Παρέμεινε άγαμος και είναι παροιμιώδης η αφοσίωση του στην αδελφή του Σοφία. Γνώριζε αγγλικά, γαλλικά, γερμανικά και ιταλικά και είναι αυτός που έγγραψε στις 24 Ιουνίου του 1874 το περίφημο άρθρο με τίτλο «Τις πταίει» με το οποίο επιτέθηκε σφοδρότατα κατά των αγγλικών ραδιουργιών και για το οποίο άρθρο προφυλακίστηκε ο εκδότης της εφημερίδας «Καιροί» Γ. Κανελλίδης, ο οποίος αφέθηκε ελεύθερος όταν ανέλαβε την ευθύνη ως συντάκτης ο Χαρίλαος Τρικούπης και προφυλακίστηκε και ο ίδιος για τον ίδιο λόγο.
Ο Χαρίλαος Τρικούπης υπήρξε ο πραγματικός αναμορφωτής του δημοσιονομικού και διοικητικού οργανισμού της χώρας μας και ήταν ο εκφραστής των νέων ιδεών του φιλελευθερισμού και της με βάση αυτόν εκβιομηχάνισης και ανάπτυξης της Ελλάδας.
Προέβη στην ναυπήγηση τριών θωρηκτών τα οποία κατέστησαν το Ελληνικό Πολεμικό Ναυτικό υπολογίσιμο παράγοντα στην ανατολική Μεσόγειο.
Ψήφησε υποδειγματικούς και για τα σημερινά δεδομένα νόμους για την πάταξη της φοροδιαφυγής, την δίωξη της ληστείας και των ζωοκλοπών και την αναδιοργάνωση της αστυνομίας.
Ίδρυσε το Νομικό Συμβούλιο του Κράτους, προχώρησε στην εκτέλεση του τεράστιου έργου του ισθμού της Κορίνθου και τη διαπλάτυνση του πορθμού του Ευρίπου και στην κατασκευή των σιδηροδρόμων της Λάρισας.
Οι οικονομικές δυσκολίες οι συνεχείς υποτιμήσεις του εθνικού νομίσματος, τα μεγάλα εσωτερικά και εξωτερικά δάνεια κυρίως από τον Διληγιάννη τον ανάγκασαν να παραιτηθεί στις 9 Μαΐου του 1893. Η Κυβέρνηση Σιδηρόπουλου-Ράλλη που διαδέχτηκε τον Τρικούπη απέφυγε την πτώχευση με την μέθοδο των προεξοφλήσεων με την έκδοση δηλαδή προσωρινών αποδείξεων (των γνωστών Σκριπ) με την τράπεζα Χομπρο του Λονδίνου αλλά τελικά και αυτή η Κυβέρνηση παραιτήθηκε στις 30 Οκτωβρίου του 1893.
Κλήθηκε και πάλι ο Χαρίλαος Τρικούπης, ο οποίος σχημάτισε Κυβέρνηση (οι ιστορικοί αναφέρουν ότι έπραξε αυτό όχι από φιλαρχία αλλά από υψηλή αίσθηση καθήκοντος προς την πατρίδα) απέτυχε όμως να ανορθώσει την οικονομία και την 10η Δεκεμβρίου του 1893 δήλωσε από το βήμα της Βουλής την κρατική αδυναμία εκπληρώσεως των οικονομικών υποχρεώσεων προς τους δανειστάς και έμεινε ιστορική η έκφραση του «Δυστυχώς Επτωχεύσαμεν»
Το Μάιο του 1895 αναχώρησε πικραμένος στο εξωτερικό, περιόδευε σε διάφορες ευρωπαϊκές χώρες και τον Μάρτιο του 1896 ασθένησε ενώ βρισκόταν στις Κάνες.
Ενημέρωσε τηλεγραφικά την αδελφή του Σοφία, η οποία έφτασε ατμοπλοϊκώς τρεις μέρες πριν από τον θάνατο του.
Ο Χαρίλαος Τρικούπης υπέκυψε στο μοιραίο στις 6 και 30 το απόγευμα της 30ης Μαρτίου του 1896 διατηρώντας ως το τέλος πλήρη διαύγεια, εκφράζοντας όμως την λύπη του ότι βρίσκεται μακριά από την Ελλάδα.
Το νεκρό σώμα του Τρικούπη, αφού ταριχεύθηκε έφτασε στον Πειραιά στις 4 Απριλίου, μεταφέρθηκε στην οικία του στην οδό Ακαδημίας και η κηδεία του έγινε μετά 2ημερο από τον Ι. Ναό της Ζωοδόχου Πηγής, οπού εψάλλει η νεκρώσιμη ακολουθία παρουσία της βασιλικής οικογένειας και όλων των επισήμων.
Ο Χαρίλαος Τρικούπης υπήρξε ο πιο ολοκληρωμένος Έλληνας πολιτικός του 19ου αιώνα. Διατέλεσε επτά (7) φορές Πρωθυπουργός.
Οι ιστορικοί γράφουν ότι «για να τον κρίνει κάποιος δίκαια, θα πρέπει να συγκρίνει τι παρέλαβε και τι παρέδωσε.»
