Η Άλκη Ζέη ήταν πολυμεταφρασμένη και πολυβραβευμένη συγγραφέας βιβλίων παιδικής και εφηβικής λογοτεχνίας. Άφησε παρακαταθήκη στην παγκόσμια παιδική λογοτεχνία «Το καπλάνι της βιτρίνας» (1963) και «Ο μεγάλος περίπατος του Πέτρου» (1971) και στη σύγχρονη ελληνική λογοτεχνία το μυθιστόρημα «Αρραβωνιαστικιά του Αχιλλέα» (1987).
Η Άλκη (Αγγελική) Ζέη γεννήθηκε στην Αθήνα στις 15 Δεκεμβρίου 1923. Ήταν κόρη του τραπεζοϋπαλλήλου Ζήνωνα Ζέη με καταγωγή από την Κρήτη και της Έλλης Σωτηρίου από τη Σάμο. Θεία της ήταν η Διδώ Σωτηρίου, η συγγραφέας του εμβληματικού μυθιστορήματος «Ματωμένα Χώματα», η οποία τη μύησε στη λογοτεχνία.
Πέρασε τα πρώτα παιδικά της χρόνια στη Σάμο και όταν άρχισε το σχολείο, η οικογένειά της εγκαταστάθηκε στην Αθήνα. Ολοκλήρωσε τις εγκύκλιες σπουδές της σε ιδιωτικά σχολεία και στη συνέχεια φοίτησε στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών και στη Δραματική Σχολή του Ωδείου Αθηνών.
Η σχέση της με το γράψιμο ξεκίνησε από τα γυμνασιακά της χρόνια, γράφοντας έργα για το κουκλοθέατρο, διηγήματα και νουβέλες, που δημοσιεύονταν σε διάφορα λογοτεχνικά περιοδικά. Ένας από τους ήρωες που δημιούργησε για το κουκλοθέατρο, ο Κλούβιος, έγινε αργότερα ο ήρωας του κουκλοθέατρου «Μπάρμπα Μητούσης» που εμπνεύστριά του ήταν η Ελένη Περάκη-Θεοχάρη, καθηγήτρια της Ζέη στη Αηδονοπούλου.
Παράλληλα με το γράψιμο, αγωνίστηκε ενεργά για την ελευθερία, την κοινωνική δικαιοσύνη και τη δημοκρατία, συμμετέχοντας στο αριστερό κίνημα από τα χρόνια της γερμανικής κατοχής στην Ελλάδα. Η συμμετοχή της σ’ αυτό τον αγώνα καθόρισε την προσωπική ζωή της.
Από το 1952 μέχρι το 1964 έζησαν μαζί με τον άντρα της, τον θεατρικό συγγραφέα και σκηνοθέτη Γιώργο Σεβαστίκογλου, ως πολιτικοί πρόσφυγες στη Σοβιετική Ένωση, αρχικά στην Τασκένδη και ύστερα στη Μόσχα, όπου γεννήθηκαν και τα δυο παιδιά τους, η Ειρήνη και ο Πέτρος. Κατά την παραμονή της στη Μόσχα σπούδασε σεναριολογία στο εκεί κινηματογραφικό ινστιτούτο. Επέστρεψε με την οικογένειά της στην Ελλάδα το 1964 για να ξαναφύγει οικογενειακώς το 1967, αυτή τη φορά στο Παρίσι, όπου παρέμεινε μέχρι την πτώση της δικτατορίας των συνταγματαρχών.
Εκτός από το μυθιστόρημά της «Η Αρραβωνιαστικιά του Αχιλλέα» (1987), τα βιβλία της απευθύνονται κυρίως στα παιδιά και τους εφήβους, πάντα όμως διαβάζονται με μεγάλη ευχαρίστηση και από τους ενήλικες. Εμπνέονται από προσωπικές της εμπειρίες, υφαίνοντας την υπόθεσή τους παράλληλα με ιστορικά γεγονότα. Τα θέματα που πραγματεύονται είναι καθημερινά και πανανθρώπινα.
Ο καθαρός τρόπος γραφής της, η γλωσσική αρτιότητα, η κριτική στάση απέναντι σε πρόσωπα και καταστάσεις, το χιούμορ και η διεισδυτική ματιά στα γεγονότα, είναι τα χαρακτηριστικά των έργων της Άλκης Ζέη που το έχουν κάνει να αγαπηθεί από το ελληνικό και το ξένο αναγνωστικό κοινό.
Το «Καπλάνι της βιτρίνας», το πρώτο της μυθιστόρημα, εμπνευσμένο από τα παιδικά της χρόνια στη Σάμο και σχεδόν αυτοβιογραφικό, υπήρξε έργο – σταθμός για την ελληνική παιδική λογοτεχνία και θεωρείται πλέον ένα κλασικό έργο της παγκόσμιας λογοτεχνίας για παιδιά, με συνεχείς επανεκδόσεις από το 1963 που πρωτοκυκλοφόρησε στην Ελλάδα και πολλές μεταφράσεις και διακρίσεις στο εξωτερικό. Το 1990 μεταφέρθηκε στη μικρή οθόνη σε σενάριο και σκηνοθεσία του Πέτρου Λύκα και προβλήθηκε από την ΕΤ1 σ’ έναν κύκλο 10 επεισοδίων.
Κατά τη διάρκεια της εξορίας της στη Γαλλία έγραψε το άλλο γνωστό και ευπώλητο μυθιστόρημά της για παιδιά και εφήβους «Ο Μεγάλος περίπατος του Πέτρου» (1971) με ήρωα ένα αγόρι, που ζει τον πόλεμο του ’40 και μεγαλώνει στην Κατοχή. Το βιβλίο μεταφέρθηκε στο θέατρο του 2011 από τον σκηνοθέτη Τάκη Τζαμαργιά.
Τα βιβλία της «Σπανιόλικα παπούτσια και άλλες ιστορίες» (1994) και «Με Μολύβι Νο2» (2013) αποτελούν ιδιότυπες αυτοβιογραφίες της συγγραφέως με πολιτικά και υπαρξιακά στοιχεία που διατρέχουν όλη της τη ζωή. Άμεση επιτυχία γνώρισε και το πρώτο της μυθιστόρημα για ενήλικες «Η Αρραβωνιστικιά του Αχιλλέα» (1987), «ένα μεγαλόπνευστο βιβλίο, που αποτελεί τομή στη νεότερη πεζογραφία μας», σύμφωνα με την κριτική.
Η Άλκη Ζέη έγινε πρέσβειρα της σύγχρονης ελληνικής λογοτεχνίας στο εξωτερικό, καθώς το σύνολο του έργου της είναι μεταφρασμένο και κυκλοφορεί σε πολλές χώρες ανά τον κόσμο. Η ίδια έχει επίσης μεταφράσει από τα γαλλικά, τα ιταλικά και τα ρωσικά αρκετά βιβλία, ανάμεσα στα οποία έργα των Τζιάννι Ροντάρι και Βέρα Πανόβα.
Η Άλκη Ζέη έχει τιμηθεί με πολυάριθμα βραβεία, από τα οποία ξεχωρίζουν το αμερικανικό Βραβείο Μίλντρεντ Μπάτσελντερ (1970, 1974, 1980) για το καλύτερο ξένο παιδικό βιβλίο, το Κρατικό Βραβείο παιδικού βιβλίου (1992), το ιταλικό βραβείο Ατσέρμπι για το μυθιστόρημά της «Η αρραβωνιαστικιά του Αχιλλέα» (2002) και Βραβείο Ουράνη της Ακαδημίας Αθηνών για το σύνολο του έργου της (2010).
Έχει αναγορευθεί επίτιμη διδάκτωρ των Πανεπιστημίων Κύπρου (2012), Θεσσαλονίκης (2014) και Πατρών (2015). Το 2015 τιμήθηκε με τον Χρυσό Σταυρό του Τάγματος της Τιμής από τον Πρόεδρο της Ελληνικής Δημοκρατίας και το 2019 με τον Ταξιάρχη του Τάγματος Τεχνών και Γραμμάτων της Γαλλικής Δημοκρατίας.
Η τελευταία δημόσια παρουσία της ήταν τον Δεκέμβριο του 2019 στην κατάμεστη, από ενήλικες και μαθητές σχολείων, αίθουσα του Μεγάρου Μουσικής στην Αθήνα, σε μία τιμητική βραδιά που διοργανώθηκε με αφορμή την κυκλοφορία του τελευταίου της βιβλίου «Ένα παιδί από το πουθενά».
Η Άλκη Ζέη πέθανε στις 27 Φεβρουαρίου 2020 στην Αθήνα, σε ηλικία 96 ετών.
