Μητέρα. Μια λέξη πανάρχαια. Η ινδοευρωπαϊκή προέλευση, άλλωστε, της λέξεως
μαρτυρά την σημασία της μητέρας και κατ΄ επέκταση της μητρότητας στις
κοινότητες των πρωτο-ευρωπαϊκών λαών και εθνοτήτων: Μήτηρ στα αρχαία
ελληνικά, μητέρα στα νεοελληνικά, madre στα ιταλικά – ισπανικά, mutter στα
γερμανικά, mere στα γαλλικά, mother στα αγγλικά κ.ο.κ.
Δεν θα ήταν δυνατό, λοιπόν, η Μητέρα, ως θέμα, να απουσιάζει από την Τέχνη. Από καταβολής κόσμου η Μητέρα είναι το άτομο που εκδηλώνει την Ζωή. Χωρίς το θήλυ, το άρρεν αδυνατεί να εκπληρώσει το σκοπό του. Η Μητέρα κυοφορεί, η μητέρα τίκτει, η μητέρα αναθρέφει. Η δε σύμμειξη της μητρικής ιδιότητας και της γυναικείας φύσεως είναι
αυτό το υπέροχο στοιχείο που μετατρέπει την Γυναίκα – Μητέρα σε διαιώνιο
σύμβολο Αγωνίστριας. Και αυτό το αποτύπωσαν μεγάλοι ζωγράφοι. Ας δούμε 5
κορυφαία έργα νεοελληνικής ζωγραφικής που υμνούν την Μητέρα:
Η ΨΥΧΟΜΑΝΑ (1882-1883)
Νικόλαος Γύζης (1842 – 1901), λάδι σε μουσαμά. Συλλογή Ιδρύματος Ε.
Κουτλίδη, Εθνική Πινακοθήκη
Ένας απαράμιλλης αισθητικής πίνακας του Νικολάου Γύζη. Ένας πίνακας που …
αναβλύζει Μητρότητα. Το μητρικό ένστικτο καθιστά την Γυναίκα τροφό του
ορφανού παιδιού και το θηλάζει. Οι ομοιότητες με το διαιώνιο χριστιανικό σύμβολο της Μητέρας – Παναγίας είναι πρόδηλες. Φέρει ερυθρό ένδυμα και μαντήλι στην κεφαλή, έχοντας ζωγραφισμένη μια «ιερή» πραότητα στο πρόσωπό της, όπως η Παναγία στις αγιογραφίες. Άλλωστε πάνω απ΄ το κεφάλι της δεσπόζει η εικόνα της Θεοτόκου. Το κοριτσάκι δίπλα είναι η κόρη της, το οποίο φαίνεται να είναι χαρούμενο και να εγκρίνει την θεάρεστη πράξη της μητέρας της. Απέναντι, ωστόσο, κάθεται μαυροφορεμένη η εμπερίστατη αδελφή του ορφανού βρέφους η οποία αντιπροσωπεύει την δυστυχία. Άλλωστε αυτές οι δύο τάσεις αντιπαραβάλλονται στον πίνακα: Η ευτυχία της μητρότητας και η δυστυχία της ορφάνιας.
Η ΜΑΝΑ ΜΕ ΤΟ ΠΑΙΔΙ (1933)
(Χατζημιχαήλ) Θεόφιλος (1870 – 1934)
Η Μητέρα με το παιδί της. Και εδώ βλέπουμε να κυριαρχεί το μοτίβο της
βρεφοκρατούσας Θεοτόκου. Η μητέρα κρατά στα χέρια της στοργικά και
προστατευτικά το γυμνό παιδί, στοιχείο που καταδεικνύει ότι είναι ευάλωτο. Ο
δε Σταυρός που φέρει το παιδί συμβολίζει τον «Γολγοθά» της ζωής, τον
μαρτυρικό αγώνα των θνητών, τα εμπόδια και τις δυσκολίες που καλείται στο
μέλλον να φέρει εις πέρας. Ο Σταυρός δε συμβολίζει επίσης και την Πίστη,
στοιχείο απαραίτητο στον επικείμενο αγώνα του βιοπορισμού.
ΜΗΤΡΙΚΗ ΣΤΟΡΓΗ (1889), Ιδιωτική Συλλογή
Γιώργος Ιακωβίδης (1853 – 1932)
Ένας πίνακας που αποτυπώνει την αξία και την προσφορά της Μητρότητας
στην Ζωή. Ο εκπρόσωπος της «Σχολής του Μονάχου» Γ. Ιακωβίδης ζωγράφισε
τον πίνακα αυτόν μετά την γέννηση του υιού του, και γι΄ αυτό τον λόγο το έργο
φέρει στο σύνολό του όλα εκείνα τα συναισθήματα που ο καλλιτέχνης θέλει να
επικοινωνήσει στο κοινό. Δεν ενδιαφέρεται για το πρόσωπο του παιδιού, αλλά
για την άρρηκτη σχέση αυτού με την Μητέρα. Η Μητέρα είναι η τροφός, η ζωή, η
αγάπη, η στοργή. Τονίζει δε σε κάθε δυνατό τόνο την ανάγκη που έχει το βρέφος
την Μητέρα και η Μητέρα το βρέφος: Θέτει στην ύπατη βαθμίδα των
μηνυμάτων που θέλει να προβάλει την σχέση αλληλεξαρτήσεως μεταξύ Μητέρας
και παιδιού.
ΠΑΡΑΜΥΘΙΑ (1847), λάδι σε μουσαμά, Εθνική Βιβλιοθήκη-Παράρτημα
Ναυπλίου
Θεόδωρος Βρυζάκης (1814 – 1878)
O Θεόδωρος Βρυζάκης είναι ο καλλιτέχνης της Ελληνικής Εθνεγερσίας. Η Τέχνη
της Ζωγραφικής του χρωστάει πολλά. Στο παρόν έργο του «Παραμυθία» η μάνα
συμπαραστέκεται και παρηγορεί την θυγατέρα της για την απώλεια του
αγαπημένου της. Κατά κάποιο τρόπο το έργο θεωρείται sequel του «Ο
αποχωρισμός του νέου.» Εδώ η Μητρότητα συμπλέκεται με τις πρωτονεωτερικές
αναζητήσεις της εποχής, καθώς είναι κατάδηλες οι ιστορικο-κοινωνικές
προεκτάσεις των αντιλήψεων της εποχής: Στο βάθος η Ακρόπολη εκφράζει την
πίστη του καλλιτέχνη και των συγχρόνων του στην διαχρονία του Ελληνισμού.
Στο φόντο ο βοσκός ενσαρκώνει το βουκολικό στοιχείο της αττικής γης, ο
οποίος ίσως έχει κάποια σχέση με τα κεντρικά πρόσωπα. Ίσως η παρουσία του
προαναγγέλλει κάποιο ευχάριστο νέο. Εις ό,τι αφορά τους πρωταγωνιστές ο
Βρυζάκης αποδίδει με εξαιρετική γλαφυρότητα την μητρική στοργή. Η Μητέρα
θωπεύει τρυφερά την κόρη της, η οποία δείχνει βαθιά τεθλιμμένη.
ΜΗΤΡΟΤΗΤΑ (1927)
Δημήτρης Γαλάνης (1882 – 1966)
Πρόκειται για την χαρακτηριστικότερη εκδοχή πίνακα που αναπαράγει το
περιώνυμο μοτίβο της Μητέρας – Παναγιάς. Ωστόσο το γυμνό στήθος είναι αυτό
που διαφοροποιεί το παρόν έργο από τα αντίστοιχα. Το στήθος εκφράζει την
ατόφια μητρότητα, το σημείο αναφοράς που η φύση του Θήλεος συμπλέκεται με
την ιδιότητα της Μητέρας· είναι δε το μέσο αυτό το οποίο τροφοδοτεί με Ζωή το
ευάλωτο και εξαρτημένο βρέφος. Η Μητέρα είναι έτοιμη να θηλάσει, έχοντας
ωστόσο ένα θλιμμένο ύφος, γεμάτο προβληματισμό. Ίσως αυτό υποδηλώνει ότι
η Μητέρα αναλογίζεται τον σκληρό βίο που κληροδοτεί στο παιδί και γενικώς τα
προβλήματα της ζωής που καλείται αυτό να αντιμετωπίσει στο μέλλον.
