Η ΑΡΠΑΓΗ ΤΗΣ ΠΕΡΣΕΦΟΝΗΣ

Όταν λέμε Μύθος δεν εννοούμε παραμύθι, ούτε φανταστική αφήγηση. Δια της λέξεως Μύθος, εννοείται ο λόγος. Κατ’ επέκταση ο λόγος αυτός συνιστά το απείκασμα ενός γεγονότος, είναι δε η συμβολική απόδοση μιας πράξεως. Μύθος είναι ένα κεντρικό μοτίβο, ένα μέρος μιας αρχέγονης Παραδόσεως το οποίο αναπαριστά ένα γεγονός στο πεδίο βεβαίως του συμβολισμού.

Ο Πλούτων λοιπόν, ο Θεός του Κάτω Κόσμου, ερωτεύθηκε σφόδρα την Περσεφόνη, θυγατέρα της Θεάς Δήμητρας και την απήγαγε. Η μητέρα της βεβαίως εξοργισμένη από την ενέργεια του Πλούτωνα την ζήτησε πίσω. Η συμφωνία ήταν η εξής: Η Περσεφόνη θα ανέβαινε να ζήσει έξι μήνες στον επάνω κόσμο και τους υπόλοιπους μήνες στον κάτω κόσμο, στο βασίλειο του συζύγου της. Η Παράδοση θέλει η διαβίωση της Περσεφόνης στον κόσμο των θνητών να συνδέεται με ευφορία, βλάστηση και καρποφορία καθώς η Δήμητρα ήταν χαρούμενη, ενώ τους μήνες που η θυγατέρα της ζούσε στον κάτω κόσμο, επικρατούσαν άσχημες καιρικές συνθήκες, κρύο και ξηρασία.

Στην Τέχνη τον 17^ο αιώνα αρχίζει να αναδύεται στην Ιταλία ένα ρεύμα το οποίο απέδιδε το περιεχόμενο των καλλιτεχνών με περισσότερο εντυπωσιακά χαρακτηριστικά: Αυτή η τεχνοτροπία ήταν το κίνημα «μπαρόκ». Δραματικό στοιχείο και συναισθηματισμός ήταν τα κύρια συστατικά του. Ο άνθρωπος εξυμνείται μέσα από πεδίο των παθών του. O Gian Lorenzo Bernini ήταν ο χαρακτηριστικότερος εκπρόσωπος του ιταλικού μπαρόκ. Ήταν προσωπικότητα πολυσχιδής. Γλύπτης και ζωγράφος. Το πιο γνωστό του έργο είναι η «Αρπαγή της Περσεφόνης». Το σύμπλεγμα αυτό συνιστά ένα από αριστουργήματα όλων των εποχών και το εντυπωσιακό είναι ότι το 1622 που το τελείωσε, ο Bernini ήταν ακόμη αρκετά νέος αλλά ήδη ένας συνειδητοποιημένος και ικανός καλλιτέχνης. Οι λεπτομέρειες ανατριχιάζουν, αποδεικνύοντας την υψηλή αντίληψη και ευφυία του εν λόγω καλλιτέχνη. Αποτυπώνεται όλη η αγωνία της Περσεφόνης στην προσπάθειά της να αντισταθεί στον Θεό του Κάτω Κόσμου. Οι πρησμένοι μύες στα πόδια του, η ανέμελη κώμη του και η ένδυση αποτυπώνουν με ανεπανάληπτο τρόπο την κίνηση της «αρπαγής» ενώ τα δάχτυλα του Πλούτωνα πιέζουν με αριστοτεχνικό τρόπο το τρυφερό δέρμα του μηρού της Περσεφόνης. Το άγαλμα έχει ύψος 7.5 πόδια και είναι κατασκευασμένο από το «περίφημο» μάρμαρο «carrara», το οποίο δηλαδή χρησιμοποιούταν από τους αρχαίους Ρωμαίους. Το γλυπτό βρίσκεται στην βίλλα Borghese στην Ρώμη.

ΠΕΡΣΕΥΣ ΚΑΙ ΜΕΔΟΥΣΑ

Ο Μύθος λέγει ότι ο Περσεύς ήταν υιός του ίδιου του Δία και της Δανάης, βασιλιάς του Άργους. Κατέστη Ήρωας στο συλλογικό ασυνείδητο του αρχαίου κόσμου λόγω του άθλου που του ανετέθη:Να εξοντώσει τη γοργόνα Μέδουσα. Πολλοί άλλοι είχαν εκστρατεύσει για αυτόν τον λόγο αλλά απέτυχαν, χάνοντας την ζωή τους. Οποιοσδήποτε την κοιτούσε στα μάτια, αυτή τον πέτρωνε με το βλέμμα της. Ωστόσο ο Περσεύς την εξόντωσε με την βοήθεια της Θεάς Αθηνάς, αφού αυτή του έδωσε την αστραφτερή ασπίδα της, ώστε ο Ήρωας να βλέπει την γοργόνα μέσα από αυτήν. Έτσι κατάφερε να την εξοντώσει, αποκεφαλίζοντάς την.

Το έργο είναι κατασκευασμένο από χαλκό πάνω σε μαρμάρινο βάθρο (1545-1554). Στις προεξοχές του γλυπτού «στέκονται» τέσσερα χάλκινα αγαλματίδια του Δία, της Αθηνάς, του Ερμή και της, μητέρας του Περσέως, Δανάης. Ο Περσεύς είναι ολόγυμνος με τονισμένα αρρενωπά χαρακτηριστικά, κραδαίνοντας ξίφος στο δεξί χέρι ενώ με το αριστερό κρατά το κεφάλι της Μέδουσας. Το ακέφαλο σώμα κείτεται στα πόδια του. Το έργο αποπνέει πράγματι μια «πρωτόγνωρη» βία, καθώς από το κεφάλι της Μέδουσας αναβλύζει το αίμα με την μορφή πίδακα. Ο συμβολισμός είναι ιδιαιτέρως ισχυρός, προκαλώντας ρίγη στους επισκέπτες. Η αίσθηση του θανάτου είναι κατά έναν μακάβριο τρόπο αισθητή. Ο αδριάντας ωστόσο του μαχητικού Ήρωα Περσέως ο οποίος εξουδετερώνει την γοργόνα και στέκεται κυρίαρχος και αγέρωχος εξυπηρετούσε ιστορικώς και κάτι ακόμη: την ανακατάληψη της εξουσίας εκ μέρους του οίκου των Μεδίκων στην Φλωρεντία και γενικώς την πατρωνεία που ασκούσε αυτός επί του καλλιτεχνικού τομέα. Ο αδριάντας ανηγέρθη στο ανατολικό μέρος της στοάς Loggia dei Lanzi κατά τέτοιο τρόπο, ώστε το κεφάλι της Μέδουσας να «παρατηρεί» όλα τα υπόλοιπα μαρμάρινα μνημεία απέναντι, όπως ακριβώς μαρμάρωναν όλοι όσοι αποτολμούσαν να διασταυρώσουν τα βλέμματά τους με αυτό της Μέδουσας.

Καλλιτέχνης του περιώνυμου αυτού αριστουργήματος είναι ο Benvenuto Cellini (1500 – 1571) και το έργο ευρίσκεται στην στοά Loggia dei Lanzi στην Piazza della Signoria της Φλωρεντίας. O Cellini ήταν γνωστή αντισυμβατική μορφή και προσωπικότητα ιδιαιτέρως αξιόλογη. Ήταν γλύπτης, μουσικός, χρυσοχόος. Ήταν ένας πραγματικός «μποέμ» της εποχής καθώς ταξείδευε ακατάπαυστα.

ΝΕΣΣΟΣ ΚΑΙ ΔΗΙΑΝΕΙΡΑ

Μεγίστη γυναικεία μορφή της Ελληνικής Μυθολογίας αποτελεί η Δηιάνειρα. Ήταν η σύζυγος του Ηρακλή, του πανελλήνιου μυθικού ήρωα – γενάρχη των ελληνικών φύλων. Σύμφωνα λοιπόν με τον Μύθο, ο κένταυρος Νέσσος προμυθοποιήθηκε να περάσει την Δηιάνειρα στην απέναντι όχθη ενός ποταμού, αφού πρώτα βοήθησε τον Ηρακλή. Αυτός όμως αποπειράθηκε να την απαγάγει. Για να τον αποτρέψει ο Ηρακλής, τον σκοτώνει με τα βέλη του. Η συνέχεια είναι γνωστή: Πριν ξεψυχήσει ο Νέσσος προσφέρει μια ποσότητα αίματός του στην Δηιάνειρα, λέγοντάς της ότι, αν ποτέ την απατήσει ο Ηρακλής, το αίμα του θα τον φέρει πίσω σε αυτήν (αλείφοντας με αυτό τον χιτώνα του Ήρωα). Η Δηιάνειρα δεν αντελήφθη την παγίδα, και (όταν νόμισε στο μέλλον ότι την απατούσε) πότισε τον χιτώνα με το αίμα του κενταύρου. Το αποτέλεσμα ήταν ο Ηρακλής να πεθάνει μέσα σε αφόρητους πόνους.

Ο Δανός καλλιτέχνης  Bertel Thorvaldsen (1770 – 1844) εκφράζει με εκπληκτικό ρεαλισμό την πράξη της απαγωγής. Γεννημένος στην Δανία (Κοπεγχάγη) του 18^ου αιώνα, εμβάθυνε στην τεχνοτροπία της κλασσικής αρχαιότητας, αποτυπώνοντάς την με τρόπο αξιοθαύμαστο στα έργα του. Το έργο του Bertel Thorvaldsen εκτίθεται στο Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης στην New York.

ΑΡΗΣ ΚΑΙ ΑΦΡΟΔΙΤΗ: ΤΟ ΑΡΧΕΤΥΠΙΚΟ ΖΕΥΓΟΣ

Κατά την Μυθολογία ο Άρης ερωτεύθηκε την Αφροδίτη. Καρπός της ενώσεώς τους ήταν ο Έρως. Το δίδυμο Άρης – Αφροδίτη αποτελεί το αρχέγονο σύμβολο των αντιθετικών τάσεων αλλά και συνάμα των αλληλοσυμπληρουμένων αξιών που εκπροσωπούν τα δύο φύλα. Άρης και Αφροδίτη συμβολίζουν την αρμονική κυκλική πορεία – εναλλαγή των στοιχείων. Η ένωσή τους είναι μια ατέρμονη ένωση πάθους, αρμονίας, ένωση ερωτική. Είναι το αρχέτυπο των αιωνίων εραστών. Είναι συμβατοί και ταυτόχρονα ασύμβατοι. Είναι το αποτέλεσμα της Αρμονίας, αφού αυτή επέρχεται μέσω της συνεργασίας διαφορετικών αρχετυπικών γνωρισμάτων. Η Αρμονία αυτή αποτυπώνεται στον Έρωτα. Ο Άρης συνιστά το άτεγκτο πρόσωπο του Άρρενος, τον Αέρα και την Φωτιά, ενώ η Αφροδίτη ενσαρκώνει την ιδέα του Θήλεος, την Γη και το Ύδωρ. Ο Άρης δίνει την Ζωή, η Αφροδίτη την εκδηλώνει. Ο Άρης ζωογονεί, η Αφροδίτη σχηματοποιεί.

Ο Αntonio Canova (1757 – 1822) είναι ο Ιταλός γλύπτης ο οποίος συνέχισε την διαχρονική προσπάθεια αποτυπώσεως του διαιώνιου αυτού ζεύγους. Τυπικώς το γλυπτό αναπαριστά την ρωμαϊκή εκδοχή του ζεύγους (Mars and Venus) αλλά στην ουσία πρόκειται για τον Άρη και την Αφροδίτη. Το σύμπλεγμα αναπαριστά την Αφροδίτη να αγκαλιάζει τρυφερά τον Άρη, ο οποίος φορά ρωμαϊκή περικεφαλαία και κρατά δόρυ. Πρόδηλη είναι η αντιπαραβολή των αξιών: Το Θήλυ εκπροσωπεί την ευαισθησία, το κάλλος, την στοργή, ενώ το άρρεν είναι αγέρωχο, ετοιμοπόλεμο, προσηλωμένο στον στόχο του. Το έργο ευρίσκεται στην Courtauld Gallery του Λονδίνου, στο Ηνωμένο Βασίλειο.

Η ΑΡΠΑΓΗ ΤΩΝ ΣΑΒΒΙΝΩΝ ΓΥΝΑΙΚΩΝ

Η ίδρυση της Ρώμης χάνεται πίσω στην αχλή των αιώνων, όπου η ιστορία συνιστά με τον μύθο μια αρραγή και αδιάσπαστη ενότητα. Η αρπαγή των Σαββίνων Γυναικών είναι μια άκρως γοητευτική ιστορία της ρωμαϊκής παραδόσεως. Λίγο μετά την ίδρυση της Ρώμης (753 π.Χ.), η πόλη υπέφερε από έλλειψη γυναικών. Το γεγονός αυτό δεν προοιώνιζε τόσο καλό μέλλον για τον λαό της Ρώμης. Οι Ρωμαίοι αναγκάστηκαν να επιχειρήσουν να απαγάγουν τις γυναίκες ενός γειτονικού λαού, των Σαββίνων. Οργάνωσαν, λοιπόν, λαμπρές εορτές εκπάγλου χαρακτήρα προς τιμή του Ποσειδώνα, με σκοπό να προσελκύσουν τους λαούς αυτούς. Οι Ρωμαίοι πέτυχαν τον σκοπό τους και ο λαός των Σαββίνων εισέρρευσε μέσα στην πόλη της Ρώμης.  Αίφνης οι Ρωμαίοι, μετά από σύνθημα, όρμησαν συντονισμένα προς το μέρος όπου κάθονταν οι παρθένες των Σαββίνων και τις άρπαξαν προς τα σπίτια τους. Οι Σαββίνοι εξοργισμένοι από την προσβολή συγκέντρωσαν στρατό με σκοπό να εκδικηθούν. Λίγο πριν όμως την σύγκρουση οι γυναίκες μπαίνουν στην μέση των δύο παραταχθέντων στρατών, κλαίγοντας και διαμηνύοντας πως δεν πρέπει να χαθεί συγγενικό αίμα. Η μάχη έλαβε τέλος και επήλθε ειρήνη.

Το υπέροχο, σχετικό με την ιστορία, γλυπτό «Η αρπαγή των Σαββίνων γυναικών» είναι έργο του Jean de Boulogne (Giambologna, 1574-82). Αν και Φλαμανδός έζησε πολλά χρόνια στην Φλωρεντία· ήταν ο εκπρόσωπος της τελευταίας φάσεως της Αναγεννήσεως, φάση που είναι γνωστή ως μανιερισμός (manierismo). To ρεύμα αυτό, ως μέρος της ώριμης Αναγεννήσεως, σηματοδότησε την μετάβαση προς την εποχή του μπαρόκ. Το γλυπτό αποτελεί μέρος της διακοσμήσεως του παλατιού της Loggia dei Lanzi στη Φλωρεντία. Έχει ύψος 4,10 μέτρα και αναπαριστά έναν άνδρα, ο οποίος κρατά πάνω από το κεφάλι του μια νεαρή, ενώ ανάμεσα στα πόδια του βρίσκεται ένας ηλικιωμένος άνδρας. Το γλυπτό είναι επίσης γνωστό και ως «οι τρεις ηλικίες του ανθρώπου».