Δεκαπέντε αιώνες μετά τη θεμελίωσή του ο μεγαλοπρεπής βυζαντινός Ναός της Αγίας του Θεού Σοφίας κρύβει ακόμη μυστικά που η ανακάλυψή τους προκαλεί έκπληξη και θαυμασμό.
Ο σημερινός ναός θεμελιώθηκε το 532 μ.Χ., όταν η προϋπαρχουσα εκκλησία κάηκε κατά τη Στάση του Νίκα. Εγκαινιάστηκε το 537 μ.Χ και λειτούργησε ως ο καθεδρικός χριστιανικός ναός της Κωνσταντινούπολης μέχρι την Άλωση το 1453.
Ανήκει στις κορυφαίες δημιουργίες της βυζαντινής ναοδομίας με τον πρωτοποριακό για την εποχή του σχεδιασμό και την αρχιτεκτονική του. Ξεχωρίζει επίσης για τον πλούσιο εσωτερικό της διάκοσμο, ο οποίος όμως έχει υποστεί εκτεταμένες φθορές μετά την μετατροπή του σε τέμενος το 1453.
Καταγγελίες για φθορές στο εσωτερικό της βυζαντινής βασιλικής έρχονται συχνά στη δημοσιότητα και σήμερα, μετά τη δεύτερη μετατροπή της από μουσείο σε τζαμί το 2020, εξαιτίας του μεγάλου όγκου προσκυνητών που εισέρχονται στο κτήριο και δεν γνωρίζουν την ιστορική του αξία.
Ήταν και παραμένει το σύμβολο της Πόλης τόσο κατά τη βυζαντινή και κατά την οθωμανική περίοδο όσο και σήμερα.
Ωστόσο, πέραν από το θαυμασμό που προκαλεί στον επισκέπτη το ίδιο το οικοδόμημα, εξίσου ενδιαφέρον προκαλεί ό,τι υπάρχει κάτω από το έδαφος, δίνοντας τροφή ανά τους αιώνες σε διάφορους θρύλους και εικασίες.
Είναι γνωστό από τις αφηγήσεις, αλλά και από τις αρχαιολογικές ανασκαφές που έγιναν, ότι κάτω από το δάπεδο της Αγίας Σοφίας υπήρχε εκτεταμένος υπόγειος χώρος που φιλοξενούσε κρύπτες, κατακόμβες και στοές. Ένας αστικός μύθος έλεγε μάλιστα ότι τα υπόγεια τούνελ της Αγίας Σοφίας έφταναν μέχρι τον Πύργο του Λεάνδρου στον Βόσπορο και τα Πριγκηπόνησα.
Οι αρχαιολόγοι λένε μετά βεβαιότητας ότι τα διάφορα τούνελ κάτω από την Αγία Σοφία συνδέονται μεταξύ τους, παρ’ όλο που η πορεία τους σήμερα ανακόπτεται εξαιτίας καθιζήσεων.
Ο καθηγητής Χασάν Φιράτ Ντικέρ ξενάγησε το φωτογραφικό συνεργείο του τουρκικού πρακτορείου ειδήσεων Anadolu στο «Υπόγειο» που βρίσκεται κάτω από τη βορειοδυτική όψη της Αγίας Σοφίας. Όπως λέει πρόκειται για ένα μεγάλο μέρος των υπόγειων δομών της Αγίας Σοφίας που χρησιμοποιούνταν ως αποθηκευτικός χώρος, ενώ υπήρχαν και κατασκευές που αποτελούσαν μέρος του αποχετευτικού συστήματος ή του συστήματος ύδρευσης.
Στα τέσσερα μέτρα βάθος έχει αποκαλυφθεί επίσης μια κατακόμβη που αποτελείται από τρεις χώρους, όπου γινόταν ταφές από τον 4 μ.Χ. αιώνα και είναι η αρχαιότερη δομή στο σύμπλεγμα του βυζαντινού ναού.
Η ύπαρξή της συγκεκριμένη υπόγειας δομής ήταν γνωστή από το 1946, αλλά μόλις πρόσφατα ολοκληρώθηκε το έργο απομάκρυνσης των τεσσάρων τόνων λάσπης και των ιζημάτων που είχαν κατακλύσει το χώρο.
Οι φωτογραφίες που δόθηκαν στη δημοσιότητα είναι αποκαλυπτικές για όσα κρύβει στα έγκατά της η Αγία Σοφία.
