Γνωριμία με την διεθνούς φήμης παίκτρια αρχαίας Ελληνικής λύρας Λίνα Παλερά
Είναι νέα, πρόσχαρη, γεμάτη δημιουργικότητα. Πρώτα απ’ όλα, ωστόσο, είναι επαγγελματίας. Το όνομά της; Λίνα Παλερά.
Γεώργιος Σύρος: Λίνα, πες μας δυο λόγια για σένα. Πώς χτίσθηκε η σχέση σου με την μουσική;
Λίνα Παλερά: Από παιδί πάντα μου άρεσε να περνάω ώρες ακούγοντας μουσική, τραγουδώντας και χορεύοντας. Στην εφηβεία μου ξεκίνησα μαθήματα rock-funk ηλεκτρικής κιθάρας και τελικά ασχολήθηκα με κλασσικές σπουδές γύρω από την κλασσική κιθάρα και την θεωρία της δυτικής μουσικής, την αρμονία, την αντίστιξη, την φούγκα και τα jazz vocals. Κατόπιν η τρίχρονη διαμονή μου στο Λονδίνο μου έδωσε την ευκαιρία να συμμετάσχω σε πολλά τοπικά μουσικά σχήματα της jazz, να εργασθώ σε σχολεία και να ολοκληρώσω το Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα «PGCE in Music» στο Middlesex University. Η επιστροφή μου στην Θεσσαλονίκη με βρήκε ως βασικό μέλος του Latin μουσικού σχήματος «APERITO» με τρεις προσωπικούς δίσκους.
Γ. Σ.: Εικάζω πως η επαφή σου με την αρχαία λύρα ήταν καθοριστική. Ποιο ακριβώς το παρασκήνιο;
Λ. Π.: Κάποια «μαγική», θα έλεγα, για εμένα στιγμή μου έγινε μία πρόταση από την Οργανοποιία «Αναστάσιος» (www.luthieros.com), να παίξω κάποια κομμάτια σε μία 7χορδη ανακατασκευασμένη αρχαιοελληνική λύρα στo πλαίσιo της παρουσίασης του οργάνου στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. Ήταν η πρώτη μου επαφή με ένα τέτοιου είδους όργανο. Απεδέχθην την πρόσκληση – πρόκληση και εν τέλει μαγεύθηκα. Από εκείνη την στιγμή και μετά, η λύρα έγινε το κατ’ εξοχήν βασικό μου όργανο! Τελικά στην πρώτη παρουσίαση (που συμμετείχα ως μουσικός) των αρχαιοελληνικών λυρών στο κοινό – στο συνέδριο του Designing Creative Synergies – απενεμήθη τιμητικός έπαινος στην ομάδα του «The Lyre 2.0 Project» από το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, το Διεθνές Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, την Μητροπολιτική Αναπτυξιακή Θεσσαλονίκης Α.Ε. και το Κέντρο Δημιουργικής Οικονομίας Θεσσαλονίκης.
Γ. Σ.: Ποιο ακριβώς το ιστορικό υπόβαθρο της λύρας, ως μουσικού οργάνου στον αρχαίο ελληνικό κόσμο;
Λ. Π.: Τί γνωρίζουμε σήμερα για την αρχαία λύρα; Από τις ραψωδίες του Ομήρου, όπου κυριαρχεί ως συνοδευτικό όργανο στη φωνή η φόρμινξ, την εφτάχορδη λύρα του Ερμή με το κέλυφος χελώνας ως ηχείο, έως και την κιθαρίδα, το πλέον αριστοτεχνικό μουσικό όργανο κατασκευασμένο στα μέσα του 5ου αιώνα π.Χ., στην χρυσή εποχή δηλαδή του Περικλή, οι αρχαίοι Έλληνες χρησιμοποιούσαν τα έγχορδα αυτά όργανα σε κάθε περίσταση. Η αρχαία ελληνική εφτάχορδη λύρα ήταν το εθνικό τους όργανο. Παίζονταν από όλες τις ηλικίες, από ερασιτέχνες και μη, ενώ θεωρούταν το βασικό τους όργανο στα εκπαιδευτικά ιδρύματα. Στα πανελλήνια δρώμενα των Ολυμπιακών Αγώνων, οπού διεξαγόταν τότε και διαγωνισμός ποίησης, τραγουδιού και μουσικής, συμμετείχαν λυριστές και κυρίως κιθαριστές, καθώς η κίθαρις ήταν συγκεκριμένα το όργανο του σολίστα, δεξιοτέχνη και επαγγελματία μουσικού.
Γ. Σ.: Τι στοιχεία έχουμε για την μουσική της αρχαίας εποχής; Ποιοι μουσικοί άφησαν το στίγμα τους;
Λ. Π.: Σήμερα έχουμε στα χέρια μας μουσικά κομμάτια από την αρχαιότητα με παραπάνω από 60 αρχαιοελληνικές μελωδίες, κυρίως ημιτελείς, και αποσπάσματα είτε μόνο με μελωδία και ρυθμό, είτε και με στίχο. Είμαστε σε θέση να γνωρίζουμε για μουσικούς όπως ο Πίνδαρος, ο Ολύμπιος, η Σαπφώ, ο Τέρπανδρος, ο Μεσομήδης, ο Επίγονος, ο Αριστείδης και βέβαια τον πολύ σημαντικό Αριστόξενο του 4ου π.Χ. αιώνα, όπου μέσα από το έργο του έχουμε στα χέρια μας σημαντικές πληροφορίες για την θεωρία της μουσικής των αρχαίων Ελλήνων.
Γ. Σ.: Υπάρχει κάποιο αρχαίο μουσικό δείγμα που να διασώζεται στην ακέραιη μορφή του και ποιό είναι αυτό;
Λ. Π.: Βεβαίως! Έχει διασωθεί ολοκληρωμένο το περίφημο κομμάτι του Σείκιλου. «Ο Επιτάφιος του Σείκιλου», όπως είναι γνωστό, αποτελεί το αρχαιότερο παγκοσμίως γνωστό τραγούδι με την μελωδία, τον ρυθμό και τον στίχο να μας προσκαλεί 1800 ολόκληρα έτη μετά! Ο Σείκιλος έζησε στις Τράλλεις της Μ. Ασίας και συνέθεσε το τραγούδι μετά το 200 μ.Χ., επί των μεταχριστιανικών χρόνων δηλαδή της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, σε επιτύμβια κυλινδρική στήλη. Το επίγραμμα είναι γραμμένο στην lingua franca της εποχής, την κοινή ελληνική δηλαδή. Ανακαλύφθηκε από τον αρχαιολόγο Sir William Mitchell Ramsay (1851 – 1939) στις Τράλλεις, στην πατρίδα δηλαδή του Σείκιλου. Η στήλη απωλέσθη εν μέσω της πολεμικής σύρραξης της Μικράς Ασίας (1922), βρέθηκε όμως ευτυχώς αργότερα: μια νοικοκυρά την χρησιμοποιούσε ως γλάστρα στον κήπο της! Σήμερα εκτίθεται στο Εθνικό Μουσείο της Δανίας. Στο πρώτο μέρος παρατίθεται η αφιέρωση: «Εικόνα είμαι, αυτή η πέτρα· ο Σείκιλος με αφιερώνει στην αθάνατη μνήμη, ένα μνημείο για πολλά χρόνια» («Εικών η λίθος ειμί, τίθησί με Σείκιλος ένθα μνήμης αθανάτου, σήμα πολυχρόνιον»). Στο δεύτερο μέρος παρατίθεται η φράση με τους περίφημους στίχους. Είναι άκρως συγκινητική η φράση του επιγράμματος, καθώς μαθαίνουμε την κοσμοαντίληψη, το «σκέπτεσθαι», τον διάχυτο ρομαντισμό, τις ευαισθησίες και τις ανησυχίες των ανθρώπων της εποχής, οι οποίες δεν απέχουν και πολύ από την εποχή μας: «Όσο ζούμε να λάμπουμε, να μην λυπόμαστε, η ζωή είναι σύντομη, ο χρόνος οδηγεί στο τέλος» («Ὅσον ζῇς φαίνου, μηδὲν ὅλως σὺ λυποῦ· πρὸς ὀλίγον ἐστὶ τὸ ζῆν, τὸ τέλος ὁ xρόνος ἀπαιτεῖ.»). Όπως σημειώνει και ο Théodore Reinach, «αποτελεί το πιο πλήρες και πιο ευανάγνωστο δείγμα της αρχαίας γραφής που έφτασε σε μας».
Γ. Σ.: Είναι αλήθεια ότι η μουσική παιδεία επείχε καθοριστικό ρόλο στον αρχαίο ελληνικό κόσμο;
Λ. Π.: Η μουσική, πράγματι, κατείχε έναν πολύ σημαντικό ρόλο στη ζωή των αρχαίων Ελλήνων. Παιζόταν στις δημόσιες συγκεντρώσεις, στα συμπόσια, στις θρησκευτικές τελετές, στα σχολεία, στα θέατρα, στα στάδια μέχρι και στα πολεμικά πλοία κατά την διάρκεια των μαχών. Αργότερα το 391 μ.Χ. ο Ρωμαίος αυτοκράτορας Θεοδόσιος απαγόρευσε κάθε δραστηριότητα που παρέπεμπε σε δρώμενα του αρχαίου κόσμου· η μουσική πέρασε σε μία άλλη πιο «σκοτεινή» εποχή, διατήρησε ωστόσο κάποια στοιχεία της αρχαίας ελληνικής αισθητικής, μέσω της μετέπειτα ελληνίζουσας μεσαιωνικής μουσικής.
Γ. Σ.: Ποια η θέση της αρχαίας ελληνικής λύρας στην σημερινή εποχή; Μπορεί να αναβιώσει η εν λόγω Τέχνη;
Λ. Π.: Σήμερα στην Ελλάδα του 2022 πιστεύω πως η αρχαία Ελληνική λύρα μπορεί να ανακτήσει το κύρος της στην παλέτα των μουσικών οργάνων και εν γένει της μουσικής. Ήδη υπάρχει μία πολύ σημαντική κίνηση μουσικών που ασχολούνται και παίζουν ανακατασκευασμένα αρχαία όργανα και μπορείτε να τους παρακολουθήσετε στο κανάλι https://www.youtube.com/seikilo. Επίσης μέσω της παγκόσμιας διαδικτυακής μουσικής ακαδημίας www.lyreacademy.com, όπου διδάσκω αρχαία ελληνική λύρα, έχω την ευκαιρία να «δοκιμάζω» το σχετικό όργανο, έχοντας εκπλαγεί με τις δυνατότητες που έχει. Παράλληλα, προσεγγίζοντας τις ζωντανές εμφανίσεις, έχω συμμετάσχει σε θεατρικές παραστάσεις όπως «Οι Ιππείς» του Αριστοφάνη και μεγάλα Φεστιβάλ της Ευρώπης όπως το «Musikmesse Frankfurt Festival». Έχουμε στα χέρια μας λοιπόν μία καινοτομία: αρχαία ελληνικά ανακατασκευασμένα όργανα που ένας μουσικός «κατεβάζοντάς τα από τον τοίχο του Μουσείου», μπορεί τελικώς να αναβιώσει αρχαίες ελληνικές διασωθείσες μελωδίες, αναβαθμίζοντας την μουσική του σήμερα!
