Τον 19ο αιώνα, το αρχαίο θέατρο δεν υπήρχε. Ή μάλλον υπήρχε, αλλά ήταν αόρατο. Στην πραγματικότητα βρισκόταν κάτω από τόνους χώματος. Αν, συνεπώς, έκανε κάποιος ένα ταξείδι στον χρόνο, πίσω στο 1860, στην πλαγιά του Κυναρτείου όρους, δεν θα έβλεπε κανένα αρχαίο θέατρο, παρά μόνο δένδρα και πυκνή βλάστηση.
Άποψη του Θεάτρου της Επιδαύρου σήμερα.
Ο αρχαιολόγος που ανακάλυψε το αρχαίο θέατρο ήταν ο δεινός και διαπρεπής επιστήμονας Παναγιώτης (Παναγής) Καββαδίας, με καταγωγή από την Κεφαλλονιά. Ο Π. Καββαδίας εγεννήθη το 1850 και πέθανε το 1928. Σπούδασε Φιλολογία στο Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο της Αθήνας και μετέπειτα Αρχαιολογία στο Μόναχο. Το βιογραφικό του ήταν ομολογουμένως βαρύ: Το 1904 μέχρι το 1922 διέτελεσε Καθηγητής Ιστορίας της Αρχαίας Τέχνης στο Πανεπιστήμιο της Αθήνας και ήταν μέλος της Γαλλικής Ακαδημίας των Επιγραφών και της Φιλολογίας· Από το 1926 ανήκε στα ιδρυτικά μέλη της Ακαδημίας Αθηνών, ενώ ήταν επίσης μέλος της Βασιλικής Ακαδημίας του Βελγίου.
Ο αρχαιολόγος Παναγής Καββαδίας.
Πριν τις διεργασίες του Καββαδία, βεβαίως, είχαν επιχειρήσει ανασκαφές και Γάλλοι αρχαιολόγοι της Αρχαιολογικής Επιστημονικής Επιτροπής του Μορέως. Ωστόσο απέτυχαν. Την σκυτάλη έλαβε στην συνέχεια ο πεισματάρης Κεφαλλονίτης, ο οποίος ήταν πεπεισμένος ότι οι κόποι του θα ανταμειφθούν. Διέδιδε χαρακτηριστικώς ότι θα έκανε την «αρχαιολογική ανακάλυψη του αιώνα». Το είχε θέσει, άλλωστε, ως σκοπό ζωής.
Το Αρχαίο Θέατρο σε φωτογραφία του 1867.
Η διαδικασία της ανασκαφής διήρκησε από το 1881 μέχρι το 1883, ενώ για αρκετά χρόνια μετέπειτα ανακαλύπτονταν πολλά ευρήματα από το Ιερό του Ασκληπιού. Για την ακρίβεια το 1881 εξασφάλισε μόνο το ποσό των 800 δραχμών (!) για να αρχίσει τις ανασκαφές στον αρχαίο χώρο της Επιδαύρου. Προτού αρχίσει τις διεργασίες, ο Καββαδίας είχε μελετήσει κάθε στοιχείο και κάθε πληροφορία που συνδεόταν με την Επίδαυρο. Στην ύπατη θέση των πηγών του βρίσκονταν οι πηγές του περιηγητή και γεωγράφου του 2ου αιώνα μ.Χ. Παυσανία.
Το Θέατρο Επιδαύρου το 1892.
Το κοίλο σχήμα του εδάφους στην επίμαχη περιοχή πρόδωσε εξ΄αρχής την θέση του θεάτρου στον χαλκέντερο αρχαιολόγο. Ο χώρος όμως είχε καλυφθεί με πυκνά δένδρα και οι προσχώσεις είχαν καταστήσει την ανασκαφή μια υπόθεση δύσκολη. Η διαδικασία εκτός από χρονοβόρα απεδείχθη και ιδιαιτέρως δυσχερής. Αρχικώς απεκόπησαν όλα τα δένδρα και σε δεύτερο στάδιο αφαιρέθηκαν τα χώματα. Έτσι ανεδύθησαν το υποσκήνιο, η ορχήστρα και οι είσοδοι του θεάτρου. Πολλά κομμάτια των καθίσματων δε που είχαν αποκολληθεί, εντοπίσθηκαν και επανασυγκολήθηκαν. Ωστόσο οι προσχώσεις και η κάλυψη του θεάτρου από χώματα, θάμνους και δένδρα φαίνεται ότι προστάτευσε κάπως το θέατρο από κακόβουλες ενέργειες, κλοπές μνημείων, καταστροφές κτλ.
Ο αρχαιολόγος Παναγής Καββαδίας στο Ασκληπιείο το 1900.
Ωστόσο κάποια αντικείμενα έγιναν αντιληπτά. Όπως αφηγείται ο Άγγλος περιηγητής που επεσκέφθη τον χώρο τον 18ο αιώνα, ο μαρμάρινος θρόνος και πολλά μαρμάρινα γλυπτά είχαν αποσπασθεί και μεταφερθεί στο Ναύπλιο.Στον δεινό αρχαιολόγο Π. Καββαδία, λοιπόν, χρωστάει η χώρα μας αλλά και όλος ο κόσμος, οι ηθοποιοί, οι καλλιτέχνες και εν γένει οι φίλοι του Θεάτρου, της Τέχνης και του Πολιτισμού την ανεκτίμητης πολιτιστικής και αρχαιολογικής αξίας «ανακάλυψη του αιώνα»: Του εμβληματικού πολυκλείτιου έργου του 4ου αιώνα π.Χ. Του αρχαίου Θεάτρου της Επιδαύρου…
