Η αρχαία Ιερά Οδός ήταν δρόμος των Αρχαϊκών χρόνων, ο οποίος συνέδεε την πόλη των Αθηνών με το Θριάσιο Πεδίο, στο οποίο μία φορά το χρόνο τελούνταν τα περίφημα (αλλά και έως σήμερα ανεξήγητα σχετικά με τον ακριβή χαρακτήρα τους) Ελευσίνια μυστήρια .
Στοιχεία και αποδείξεις για να ορίσουμε πότε ακριβώς φτιάχτηκε ή ξεκίνησε να χρησιμοποιείται δεν έχουμε. Ωστόσο πολλοί αρχαιολόγοι και ιστορικοί υποστηρίζουν πως πρόκειται για τον αρχαιότερο γνωστό δρόμο της Ευρώπης.
Η Ιερά οδός είχε μήκος 22 χιλιόμετρα, ξεκινώντας από την Ιερά Πύλη στην περιοχή του Κεραμεικού, κοντά στο Δίπυλο. Στο μεγαλύτερο τμήμα της ακολουθούσε την πορεία της σημερινής Ιεράς Οδού, διέσχιζε η περιοχή μεταξύ του Όρους Αιγάλεω και του Ποικίλου Όρους, καταλήγοντας στο Ιερό της Δήμητρας στην Ελευσίνα. Στην αρχαιότητα οποιοσδήποτε δρόμος που ένωνε το άστυ με κάποιο περιφερειακό ιερό, συνήθιζε να αποκαλείται «Ιερά Οδός».
Η σημασία της Ιεράς Οδού στην αρχαιότητα ήταν πολύ μεγάλη. Εκτός από τη θρησκευτική – λατρευτική και συγκοινωνιακή αξία, είχε και οικονομική και πολιτιστική αξία καθώς κατά μήκος του δρόμου υπήρχαν σπουδαία μνημεία, τάφοι και ιερά.
Η αρχαία οδός ήταν κατασκευασμένη με μικρές αδούλευτες πέτρες και χώμα. Για να μην καταστρέφεται ο δρόμος από τη διάβρωση των νερών, στις άκρες τοποθετούνταν μεγάλες πέτρες, στημένες όρθιες. Σε κατηφορικά σημεία για να μην γλιστρά χτίζονταν πολύ μικρά σκαλοπατάκια. Επίσης σε αμμώδεις περιοχές, γινόταν πρώτα θεμελίωση με μεγάλες αδούλευτες πέτρες και πάνω τους έπεφτε χώμα που πατιόταν καλά με ειδικά εργαλεία.
Σε αρκετά μέρη, όπου έχουν αποκαλυφθεί τμήματα της αρχαίας οδού, διαπιστώνουμε ότι το πλάτος της ήταν περίπου 5 μέτρα. Μάλιστα σε πολλά σημεία φαίνονται και οι αυλακώσεις που σχηματίστηκαν μέσα στους αιώνες από τους τροχούς των αμαξών και απέχουν μεταξύ τους 1,40 μέτρα. Την ευθύνη και την φροντίδα για την καλή κατάσταση, τις επισκευές και τη συντήρηση της Ιεράς Οδού είχαν οι Ιερείς του Ναού της Θεάς Δήμητρας στην Ελευσίνα. Σε μία επιγραφή που βρέθηκε και χρονολογείται περί το 421 π. Χ. αναγράφεται η απόφαση για κατασκευή γέφυρας στους Ρειτούς για την ασφαλέστερη και ευκολότερη μεταφορά των ιερών κατά τη διάρκεια των Μεγάλων Μυστηρίων.
Με βάση ανασκαφικά ευρήματα, όμως, θεωρείται ότι οι κάτοικοι της Αθήνας τη διέσχισαν για πρώτη φορά κατά την υστεροελλαδική περίοδο (1600-1100 π.Χ.) προκειμένου να προσεγγίσουν τον οικισμό της Ελευσίνας. Αργότερα, με τη λατρεία της θεάς Δήμητρας (11ος αι. π.Χ) και την καθιέρωση των Μεγάλων Μυστηρίων τον 8ο αιώνα π.Χ., η αρχαία Ιερά οδός διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο με τις λατρευτικές πομπές να ακολουθούν αυτή τη διαδρομή. Κατά το δεύτερο μισό του 6ου αιώνα, επί τυράννου Πεισίστρατου και των γιων του, η Ελευσίνα ενσωματώθηκε στο αθηναϊκό κράτος, το ιερό της έγινε ευρέως γνωστό σε πανελλήνιο επίπεδο και ολοκληρώθηκε η διαμόρφωση της οδού.
Η ανάδειξη των παρόδιων ιερών και άλλων μνημείων της αρχαιότητας, όπως και η συντήρηση του αυθεντικού οδοστρώματος στους χώρους που βρέθηκε, αποτελούν εδώ και χρόνια πρόκληση για το υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού.
Ενα μεγάλο μέρος των έργων ανάδειξης θα γίνει στο πλαίσιο του ΕΣΠΑ, όπως είπε η υπουργός Πολιτισμού και Αθλητισμού Λίνα Μενδώνη στη Βουλή.
