Μεγαλοπρεπή δημιουργήματα, σπαρακτικά και αληθινά ρομαντικά έργα και το μυθιστόρημα της χρονιάς για το 2022.
Μέριλιν Ρόμπινσον: «Τζακ» από τις εκδόσεις Μεταίχμιο
Στο τελευταίο κεφάλαιο της εκπληκτικής τετραλογίας που ξεκίνησε με το υπέροχο Γκίλιαντ, η Ρόμπινσον πηγαίνει κατ’ ευθείαν στον αμφιλεγόμενο χαρακτήρα γύρω από τον οποίο ένα τόσο μεγάλο μέρος των ηθικών διλημμάτων βασανίζουν τις οικογένειες Έιμς και Μπόουτον.
Ο Τζακ είναι ένα υπέροχο δημιούργημα, ένας βαθύτατα τρωτός και ευάλωτος αλλά συνάμα χαρισματικός και ελκυστικός χαρακτήρας, αλλά το μυθιστόρημα ουσιαστικά αποτελεί την ιστορία της καταδικασμένης του σχέσης με μια έγχρωμη δασκάλα στο Σεν Λιούις της δεκαετίας του πενήντα.
Σπαρακτικό και αληθινά ρομαντικό, είναι ένα έργο γεμάτο από τα γνωστά χαρίσματα της σπουδαίας Ρόμπινσον: απλό, στοχαστικό, ηθικά, θεολογικά και φιλοσοφικά φορτισμένο. Αυτό είναι κατά τη γνώμη μου το μεγαλείο της Ρόμπινσον: η ικανότητά της να εφαρμόζει όλα αυτά τα καίρια ερωτήματα και ηθικά διλήμματα στην πραγματική ζωή, με έναν τρόπο αφοπλιστικά ανθρώπινο. Όπως και στα υπόλοιπα έργα της Αμερικανίδας συγγραφέως, οι ρυθμοί είναι αργοί αλλά επιβραβεύουν τον υπομονετικό αναγνώστη.
Αντρέι Σιπιόρσκι: «Η Ωραία Κυρία Ζάιντενμαν» από τις εκδόσεις Μέδουσα
Δεν είναι ότι ο Σιπιόρσκι μας διηγείται κάτι πρωτότυπο: η κατοχική Βαρσοβία και οι διάφοροι χαρακτήρες που την απαρτίζουν έχουν καταγραφεί διεξοδικά σε αναρίθμητα λογοτεχνικά, κινηματογραφικά και θεατρικά έργα. Όμως ο τρόπος που ο Σιπιόρσκι προσεγγίζει το θέμα είναι ιδιαίτερος.
Από τους βασανισμένους Εβραίους μέχρι τους βολεμένους δωσίλογους, από τους απλούς Πολωνούς που προσπαθούν να διατηρήσουν την αξιοπρέπειά τους μέχρι τους Γερμανούς στρατιώτες, από κακοποιούς μέχρι δικαστές, ο Σιπιόρσκι μας αποκαλύπτει ένα ψηφιδωτό όχι μόνο της κατοχικής Βαρσοβίας αλλά ουσιαστικά ολόκληρης της Πολωνίας του εικοστού αιώνα, αυτού του έθνους που όσο κανένα άλλο στην Ευρώπη ξεσκίστηκε, μοιράστηκε, διαχωρίστηκε, μεταξύ Πρώσων, Ρώσων, Αψβούργων, Σοβιετικών και πολλών άλλων.
Ο κοινός παρονομαστής είναι η θέση του ανυπεράσπιστου ατόμου στην απάνθρωπη δομή των απολυταρχικών κρατών, η αέναη προσπάθειά του να αντλήσει νόημα από το παράλογο, να αναπνεύσει από την καταπίεση. Η κατοχή είναι μεν το σημείο αναφοράς του βιβλίου, αλλά ο Σιπιόρσκι μας εκτινάσσει ξαφνικά μπρος και πίσω στον χρόνο και με αυτό τον τρόπο αποτυπώνει ολόκληρο τον αιώνα σαν μία ενιαία συνέχεια. Έχοντας χιούμορ αλλά χωρίς να είναι κυνικός διατηρεί μια αποστασιοποιημένη μεν, αλλά πάντοτε ουμανιστική οπτική γωνία.
Κόρμακ ΜακΚάρθι: «Ο Επιβάτης» από τις εκδόσεις Gutenberg
Η επιστροφή του ΜακΚάρθι είναι ένα μεγάλο γεγονός από μόνο του. «Ο Επιβάτης» είναι ένα αμφίσημο, ατελές, αινιγματικό αλλά εντελώς καθηλωτικό μυστήριο που είναι δομημένο πάνω σε απολαυστικούς διαλόγους παρά στις λυρικές περιγραφές οργιαστικής γλώσσας που μας είχε συνηθίσει σε παλαιότερα έργα του ο μεγάλος Αμερικανός συγγραφέας.
Παράλληλα, αποτελεί μια τελευταία απόπειρα να ατενίσει την άβυσσο της ύπαρξης και να θέσει σε μια ακόμη δοκιμασία τον μηδενισμό που διστακτικά ενστερνίζεται. Η ιστορία του Μπόμπι Γουέστερν ξεδιπλώνεται μέσα από μια σειρά επεισοδίων και διαλόγων με ορισμένους αξέχαστους χαρακτήρες. Δεν είμαι σίγουρος ότι το τελικό αποτέλεσμα είναι απολύτως λειτουργικό ως ενιαίο σύνολο, αλλά είναι γεμάτο από αξιομνημόνευτες σκηνές που αναδεικνύουν ψήγματα από το αποκρυσταλλωμένο όραμα μιας μεγαλοφυίας.
Ντέιμον Γκάλγκουτ: «Η Υπόσχεση» από τις εκδόσεις Διόπτρα
Για μένα μάλλον το μυθιστόρημα της χρονιάς, και όχι επειδή απέσπασε το βραβείο Μπούκερ (αν και ο Γκάλγκουτ είναι ένα παράδειγμα ότι τα λογοτεχνικά βραβεία, παρά τα μύρια όσα προβλήματα που φέρουν, έχουν και ορισμένα καλά: ποιος θα γνώριζε ουκ ολίγους εξαιρετικούς συγγραφείς αν δεν έρχονταν στο προσκήνιο μέσω ενός βραβείου;).
Πολύ απλά, ο Νοτιοαφρικάνος συγγραφέας αποδεικνύει πως μπορεί ακόμα κάποιος να καινοτομεί υφολογικά χωρίς όμως το μικρόβιο της ψυχαναγκαστικής και κουραστικής προσπάθειας να δείχνει πρωτότυπος. Κάθε κεφάλαιο εκτυλίσσεται περίπου κάθε δέκα χρόνια και αφορά τον θάνατο ενός μέλους μιας λευκής οικογένειας λίγο έξω από την Πραιτόρια. Με αυτό τον τρόπο ο Γκάλγκουτ μας ταξιδεύει στη σπαρακτική και ενοχική σύγχρονη ιστορία μιας βασανισμένης χώρας: από το απαρτχάιντ της δεκαετίας του ογδόντα μέχρι τη διαφθορά και την τυφλή βία του παρόντος, το μυθιστόρημα αποτελεί μια φούγκα, ένα δεξιοτεχνικό αφηγηματικό ντόμινο. Προσιτό αλλά πολυεπίπεδο, στοχαστικό αλλά και συγκινητικό, η «Υπόσχεση» είναι ένα κορυφαίο σύγχρονο μυθιστόρημα.
Όλγκα Τοκάρτσουκ: «Τα βιβλία του Ιακώβ» από τις εκδόσεις Καστανιώτη
Το magnum opus της Τοκάρτσουκ επιτέλους σε ελληνική μετάφραση είναι ένα οργιαστικά πληθωρικό έργο που είναι δύσκολο να συνοψίσει κανείς. Εκκεντρικό, αινιγματικό, πυκνό, χαοτικό, πλούσιο σε λεπτομέρειες και χαρακτήρες, περιπετειώδες και παιχνιδιάρικο, το ιστορικό μυθιστόρημα της Τοκάρτσουκ προσφέρεται για ποικίλες ερμηνείες και θίγει άμεσα ή έμμεσα πολλά θέματα.
Η πλοκή μάς πηγαίνει στα μέσα του δέκατου όγδοου αιώνα και μας ταξιδεύει από τα χωριά στα σύνορα Πολωνίας-Ουκρανίας μέχρι τη Σμύρνη, από την Κραϊόβα μέχρι τη Θεσσαλονίκη, με πληθώρα χαρακτήρων: Εβραίους μυστικιστές, καθολικούς ιερείς, Πολωνούς αριστοκράτες, πολλαπλές οπτικές γωνίες. Στο επίκεντρο βρίσκεται η ιστορία ενός χαρισματικού Εβραίου ψευδοπροφήτη-μεσσία, (ο Ιακώβ του τίτλου, ένα υπαρκτό πρόσωπο) αλλά η αφήγηση περιλαμβάνει πολλές ακόμη δευτερεύουσες πλοκές και περιστατικά. Η πλοκή δεν είναι γραμμική αλλά αποτελείται από ένα κολλάζ επεισοδίων και αφηγήσεων, πασπαλισμένα με παλιούς χάρτες και γκραβούρες.
Το νοηματικό κέντρο θα έλεγα ότι βρίσκεται στην αντίθεση ανάμεσα στην αναδυόμενη εποχή του ευρωπαϊκού διαφωτισμού και στην ανθρώπινη έφεση προς τον μυστικισμό και τη δεισιδαιμονία. Λιγότερο ένα μυθιστόρημα που συγκινεί και περισσότερο ένα μεγαλοπρεπές δημιούργημα που θαυμάζει κανείς, είναι σε κάθε περίπτωση ένα εντυπωσιακό επίτευγμα.
